Miejsca, do których dochodzi niewiele światła, bywają trudne do obsadzenia. To zadanie ułatwi Ci “złota dziesiątka” roślin cieniolubnych. Czyli mówiąc wprost, postaram się wskazać rośliny do cienia, które radzą w nim sobie najlepiej.
Co posadzić w cieniu? To jedno z najczęstszych pytań, jakie zadaje sobie właściciel nowo zakładanego ogrodu. Rabata pod koronami drzew lub po północnej stronie domu, muru, wysokiego żywopłotu czy parkanu – na każdej posesji można znaleźć stanowiska skąpane w cieniu lub oświetlone tylko przez kilka godzin w ciągu dnia. W takich miejscach poradzą sobie tylko rośliny przyzwyczajone do niewielkiej ilości światła, czyli cieniolubne. Jest ich zaskakująco dużo, zarówno wśród krzewów, jak i bylin oraz pnączy. W tym poście krótko przedstawię Ci 10 roślin cieniolubnych, które uważam za szczególnie atrakcyjne i łatwe do ciekawego zaaranżowania.
Zanim jednak to, wspomnę również, że post możesz zobaczyć także w wersji filmowej, w której głosu udziela moja 17- letnia Córka:
.
Rośliny do cienia – 10 najlepszych gatunków
- Bluszcz
Bluszcz pospolity (Hedera helix) to długowieczne pnącze o wiecznie zielonych skórzastych liściach. W naturze rośnie silnie, potrafi wspiąć się do wysokości ponad 20 m. Radzi sobie bez podwiązywania czy specjalnych kratek – trwale przywiera do chropowatej kory drzew, skał czy murów za pomocą korzonków czepnych. Posadzony przy ogrodzeniu z siatki będzie przeplatał się pomiędzy oczkami, aż powstanie gęsta kurtyna. Jeśli pędy nie natrafią na żadna podporę, płożą się po ziemi i zakorzeniają, z czasem tworząc szczelny kobierzec.
Bluszcz pospolity to rodzimy gatunek, dość popularny w lasach liściastych i w pełni mrozoodporny. Wraz z ociepleniem klimatu w polskich ogrodach coraz częściej sadzony jest również ciepłolubny bluszcz kolchidzki (Hedera colchica) o większych liściach. Z drugiej strony, jeśli przyjrzeć się liściom samych tylko odmian bluszczu pospolitego (jest ich ponad 1000), można zwątpić, że należą do tego samego gatunku. U formy botanicznej są pięcioklapowe i w całości ciemnozielone, u odmian znacznie różnią się wielkością, kształtem i kolorystyką. Bywają trójkątne, sercowate, wachlarzowate, pomarszczone lub silnie powcinane. Mogą być pokryte jasnym marmurkiem, białym bądź żółtym marginesem albo plamą w centrum blaszki. Istnieją odmiany rosnące równie silnie jak gatunek oraz karłowe, idealne do uprawy w doniczkach.
Ciekawostką jest forma ‘Arborescens’, która nie dość, że rośnie w formie krzewu, to kwitnie i owocuje już po kilku latach uprawy. Tymczasem gatunek i większość odmian zakwita tylko na starych, 8-10-letnich pędach, które mają się po czym piąć i mogą korzystać z nieco większej ilości światła. Drobne zielonożółte kwiatostany pojawiają się od końca sierpnia do października. Ich pyłek i nektar to dla owadów bezcenny posiłek, zwykle ostatni przed nadejściem zimy. Kuliste granatowoczarne owoce dojrzewają dopiero wiosną. Ptaki je lubią, ale dla ludzi są silnie trujące, tak samo jak każda inna część bluszczu!
.
- Hakonechloa
Hakonechloa smukła (Hakonechloa macra) jako jedna z niewielu traw ozdobnych jest odporna na zacienienie. Tworzy gęste, półkuliste kępy łukowato wygiętych źdźbeł, przypominające fontanny. Po kilku latach osiągają 50-70 cm wysokości i dwu-, trzykrotnie większą średnicę. Kwitnienie nie jest jej mocną stroną: wiechy drobnych kwiatów pojawiają się licznie późnym latem, jednak ledwo widać je wśród liści.
Szczególną popularność zdobyły odmiany o barwnych liściach: żółtych, limonkowych lub jasno obrzeżonych. Jesienią przebarwiają się na pomarańczowo, brązowofioletowo, a potem zachowują dekoracyjność przez całą zimę. Przy okazji chronią korzenie rośliny przed mrozem, więc nie należy ich usuwać aż do przedwiośnia.
Hakonechloa pasuje do orientalnych, naturalistycznych i nowoczesnych ogrodów. Sprawdzi się jako roślina okrywowa, w roli obwódki oraz w pojemnikach. Świetnie czuje się nad brzegiem oczka wodnego. Preferuje półcień, znosi nasłonecznienie tylko wtedy, jeśli ma zapewnione stale wilgotne podłoże. Uwielbia zaciszne, osłonięte od wiatru stanowiska oraz bogate w próchnicę, przepuszczalne, ale niezbyt suche gleby o lekko kwaśnym odczynie.
Trawę tą możesz zobaczyć również w wersji filmowej, gdzie przedstawiamy jeszcze więcej przykładów na jej aranżację:
.
- Hortensja pnąca
Hortensja pnąca (Hydrangea anomala subsp. petiolaris) to jedyne pnącze wśród hortensji. O ile pozostałe najlepiej czują się w półcieniu, ona znosi nawet pełne ocienienie. Jest długowieczna, rośnie wolniej od bluszczu i jest mniej ekspansywna, jednak po latach potrafi wspiąć się do wysokości 10-20 m. Przytwierdza się do podpór za pomocą korzonków czepnych, które wrastają we wszelkie nierówności. Od czerwca rozwija talerzowate kwiatostany o ażurowej budowie, z dużymi białymi kwiatami płonnymi przy brzegach i drobnymi kwiatkami płodnymi w centrum. Jesienią stroi się w złocistożółte liście.
Można ją stosować podobnie jak bluszcz: pięknie wygląda, oplatając pnie drzew, porastając mury, fasady i kratki, a także jako roślina okrywowa. Hortensja pnąca lubi zaciszne, częściowo ocienione miejsca i przepuszczalne, ale stale lekko wilgotne gleby bogate w próchnicę i lekko kwaśnym odczynie. Jest całkowicie mrozoodporna, ale dość wrażliwa na suszę, zwłaszcza w młodym wieku.
.
Polecam Ci również mój podręcznik, w którym znajdziesz informacje nie tylko o ciekawych roślinach, ale również mnóstwo innej praktycznej wiedzy, od etapu poszukiwania działki, poprzez projekt i budowę domu, a na kompleksowym samodzielnym zaprojektowaniu i wykonaniu ogrodu kończąc.
.
- Funkia
Funkie (Hosta) to podstawowe byliny do cienia. Istnieje wiele tysięcy odmian będących wielokrotnymi mieszańcami kilkudziesięciu gatunków z tego rodzaju. Słyną z okazałych, wyjątkowo dekoracyjnych liści zebranych w gęste, regularne kępy. Zależnie od odmiany znacznie różnią się wielkością – średnica kępy waha się od zaledwie 10 cm do nawet 2 m. Liście mogą być jednobarwne lub wzorzyste, z barwną obwódka, wyraźna nerwacją czy kolorową plamą w centrum blaszki. Prezentują wszelkie możliwe kombinacji różnych odcieni zieleni, żółci, bieli, a nawet błękitu. Na tym nie koniec – latem funkie tworzą strzeliste grona dzwonkowatych kwiatów, najczęściej fioletowych.
Rośliny te są niezwykle uniwersalne: pasują do ogrodów nowoczesnych, swobodnych i orientalnych. Pięknie wyglądają na rabatach, wokół pni drzew, obok zbiornika wodnego i w roli obwódki. Można je z powodzeniem uprawiać w pojemnikach. Są w pełni mrozoodporne, ale w okresach suszy wymagają podlewania.
.
Warto wiedzieć
Wymagania świetlne roślin zależą nie tylko od gatunku. Chlorofil, czyli zielony barwnik roślinny, odpowiada za zdolność do fotosyntezy. Im jest go więcej, tym fotosynteza przebiega wydajniej, a jednocześnie liście przybierają coraz bardziej nasycony odcień zieleni. W słońcu rośliny mają pod dostatkiem światła, więc wystarcza im niewielka ilość chlorofilu. W cieniu, gdzie każdy promyk słońca jest na wagę złota, rośliny muszą wyłapać każdy kwant energii świetlnej, dlatego potrzebują dużych ilości barwnika fotosyntetycznego. W efekcie odmiany o barwnych liściach w głębokim cieniu zielenieją, bo gromadzący się w liściach chlorofil przysłania kolorowe zdobienia. Wniosek: jeśli chcesz się cieszyć pełnią barwnej urody funkii ‘White Feather’ o liściach w całości kremowych, posadź ją na półcienistym stanowisku. Zresztą, ta zasada dotyczy wszystkich roślin, nie tylko funkii.
.
- Bergenia
Bergenia sercolistna (Bergenia cordifolia) to bylina nie do zdarcia. Tworzy grube, pełzające kłącza zakończone rozetami dużych, skórzastych liści o grubych ogonkach. Jesienią przebarwiają się na czerwonopurpurowo, ale pozostają żywe do wiosny i dłużej. Z początkiem nowego sezonu przynajmniej część z nich warto usunąć, żeby zrobić miejsce dla nowych. Od końca marca roślina wypuszcza baldachy dzwonkowatych, miododajnych kwiatów. Przeważnie są różowe, ale istnieją też odmiany kwitnące na biało. Bergenia dobrze rośnie praktycznie w każdej glebie, z wyjątkiem silnie kwaśnych. Lubi stałą, umiarkowana wilgotność, ale dobrze znosi chwilową suszę. Preferuje cień lub półcień, ale regularnie podlewana poradzi sobie nawet w pełnym słońcu. Nie boi się skrajnych temperatur: od siarczystych mrozów dochodzących do -35oC po upały sięgające 40oC.
Bergenia, ze względu na całoroczną atrakcyjność i wybitną wytrzymałość, sprawdzi się praktycznie wszędzie. Na rabatach może rosnąć pojedynczo, w większych grupach lub jako obwódka. Może otaczać pnie drzew lub pełnić funkcję rośliny okrywowej. Dobrze czuje się również na skarpach, nad brzegiem oczka wodnego i w pojemnikach.
.
- Barwinek
Barwinek pospolity (Vinca minor) to rodzima leśna krzewinka, doskonale przystosowana do naszego klimatu i w pełni mrozoodporna. Jego pędy, gęsto pokryte zimozielonymi liśćmi, ścielą się po ziemi i co jakiś czas zakorzeniają. Roślina rozrasta się szybko, tworząc gęsty ciemnozielony dywan o wysokości tylko 10-20 cm i wielometrowej średnicy. Niewielkie fioletowe kwiatki rozwijają się bardzo licznie przez całą wiosnę, ale kwitnienie w znacznie skromniejszej wersji może trwać nawet do jesieni. W cieplejszych regionach kraju sprawdzi się również ciepłolubny barwinek większy (Vinca major), który zgodnie z nazwą wygląda jak powiększona wersja poprzedniego gatunku: ma okazalsze liście i kwiaty o średnicy do 5 cm. Obie rośliny idealnie nadają się na okrywy do cienia. Najlepiej czują się w stale delikatnie wilgotnej, przepuszczalnej, lekko kwaśnej glebie bogatej w próchnicę.
.
- Różaneczniki
Zwyczajowo, choć nie do końca poprawnie gatunki z rodzaju Rhododendron dzieli się na różaneczniki o zimozielonych skórzastych liściach oraz zrzucające liście na zimę azalie. O ile azalie są światłolubne, różaneczniki należą do klasycznych krzewów do cienia. Zależnie od odmiany osiągają od 30 cm do ponad 5 m wysokości. Kwitną w różnych terminach od wczesnej wiosny do lipca w odcieniach bieli, różu, fioletu, czerwieni, żółci i pomarańczu. Ich duże lejkowate kwiaty mogą być ozdobione smugami i cętkami, a także cieniowane. Dzięki wiecznie zielonym liściom są atrakcyjne cały rok – pod warunkiem że mają zapewnione odpowiednie warunki. Różaneczniki lubią cień lub półcień i zaciszne stanowiska. Potrzebują stale lekko wilgotnej gleby bogatej w próchnicę, koniecznie silnie kwaśnej (pH 4,0-5,5). Wyjątkiem są odmiany szczepione na podkładce INKARHO, które lepiej znoszą chwilową suszę i wyższy odczyn podłoża (pH 6,0-7,0). Różaneczniki doskonale sprawdzają się w ogrodach parkowych, naturalistycznych, leśnych, japońskich i nowoczesnych. Można je uprawiać również w pojemnikach.
.
- Cis
Cis to ewenement wśród iglaków: nie dość, że doskonale znosi cięcie i strzyżenie, to wręcz uwielbia cień. Odmian jest mnóstwo, ale niemal wszystkie pochodzą od cisa pospolitego (Taxus baccata) lub pośredniego (Taxus x media). Różnią się wysokością i pokrojem: od wąskich i wyprostowanych polecanych na żywopłoty, przez rozłożyste krzewy do sadzenia solo, po karzełki o wysokości i średnicy poniżej 0,5 m. Zdarzają się też odmiany o jasnych młodych przyrostach lub przebarwiające się na złoto zimą, a także o igłach z żółtym lub kremowym marginesem. Cis jest dwupienny, wyłącznie żeńskie odmiany zapylone przez męską zawiązują nasiona w czerwonych osnówkach. Wbrew powszechnie panującej opinii te osnówki są jadalne, smakują jak słodka galaretka. Uwaga, to jedyna nietoksyczna część tej rośliny! Igły, kora i drewno cisa są silnie trujące!
Cis to krzew do każdego ogrodu, niezależnie od stylu. Częste, regularne strzyżenie skłania go do zagęszczania pokroju. Jest idealny na zimozielone obwódki, formowane żywopłoty i topiary (roślinne rzeźby). W naturalistycznym ogrodzie może rosnąć solo, jako swobodny, dość luźny krzew. Cis lubi ocienione, osłonięte stanowiska, ale podlany od czasu do czasu toleruje nasłonecznienie. Jest w pełni mrozoodporny. Szkodniki omijają go szerokim łukiem. Radzi sobie w każdej glebie z wyjątkiem suchych lub podmokłych.
.
- Bukszpan
Bukszpan wiecznie zielony (Buxus sempervirens) to liściasty odpowiednik cisa. Może być identycznie stosowany, równie dobrze znosi (a wręcz uwielbia) cięcie i strzyżenie. To kolejny uniwersalny materiał na obwódki, formowane żywopłoty i żywe rzeźby. Zimozielone drobne listki i bardzo gęsty pokrój to jego znaki rozpoznawcze. Świetnie znosi zacienienie, może rosnąć w każdej glebie oprócz skrajnie suchych, podmokłych i kwaśnych. Toleruje suszę, jest mrozoodporny, ale w najchłodniejszych częściach kraju dla pewności lepiej sadzić go w miejscach osłoniętych od wiatru.
Jest jedno ale: bukszpan jest podatny na choroby grzybowe i szkodniki. Od kilkunastu lat zyskał nowego groźnego wroga, czyli azjatycką ćmę bukszpanową (Cydalima perspectalis), której gąsienice potrafią ogołocić krzew z liści.
.
- Pióropusznik
Na pytanie o typową roślinę cieniolubną większość osób z marszu odpowiada „paproć”. Istnieją setki gatunków paproci i praktycznie wszystkie kochają cień. Wiele z nich jest popularnie sadzonych w ogrodach, jednak podczas moich podróży Busem szczególnie często natrafiam na jeden konkretny gatunek, mianowicie pióropusznik strusi (Matteuccia struthiopteris). To rodzima leśna paproć spotykana w całym kraju. Nazwa doskonale oddaje jej wygląd: tworzy efektowne pióropusze olbrzymich liści podobnych do strusich piór. W korzystnych warunkach osiąga 1-1,5 m wysokości. Jak wiadomo, paprocie nie kwitną. Jednak niektóre, w tym pióropusznik, rozwijają specjalne liście zarodnionośne wyraźnie odróżniające się wyglądem od pozostałych. Liście zarodnionośne pióropusznika są krótsze i ciemnobrunatne, wyrastają późnym latem w centrum rozety. Jak większość paproci, pióropusznik lubi wilgoć i cień, ale wyróżnia się dużą tolerancją na nasłonecznienie. Jest w pełni mrozoodporny, nie choruje i nie lubią go szkodniki. Preferuje wilgotne, próchniczne gleby o kwaśnym odczynie. Jest wrażliwy na przesuszenie gleby i mrozoodporny. Ze względu na pokaźne rozmiary oraz dużą ekspansywność potrzebuje sporo miejsca, inaczej zagłuszy inne rośliny. Pióropusznik pasuje do ogrodów naturalistycznych, orientalnych i nowoczesnych. Najlepiej wygląda w leśnych zakątkach.
Podsumowując
Rośliny cieniolubne można znaleźć wśród krzewów, krzewinek, bylin i pnączy, więc bez trudu da się z nich tworzyć różnorodne kompozycje. Oczywiście ich lista nie kończy się na powyższej dziesiątce. Spośród wielu innych popularnych w ogrodach warto wymienić m.in. bodziszki (Geranium),
ostrokrzewy (Ilex),
konwalię majową (Convallaria majalis),
tarczownicę tarczowatą (Darmera peltata).
Można by tak wymieniać bez końca…
